فرهنگ‌نامه فلسفۀ سیاسی: کاوتیلیا “ویشنو بگوان”

کاوتیلیا

(300-375 ق.م)

کاوتیلیا “ویشنو بگوان”1معروف به “چنکیا”2 فیلسوف، سیاست مدار و سازنده “امپراتوری مگدهـ”3 در دوره باستان است.  باتوجه به رویکرد واقع بینانه­ی که از مسایل اجتماعی، اقتصادی و سیاسی در روزگار خود داشت، در شمار پیروان سنت واقع گرایی در سیاست پنداشته می شود. از لحاظ قدامت زمانی در سنت واقع گرایی در مقایسه با دیگر واقع گرایان، در حقیقت او را می‌توان بنیان­گذار “سیاست واقع گرایی” 4 دانست. کاوتیلیا در سرزمین‌های قدیم  “آریاوراتا”5 در ایالت بیهار امروز در شمال هند کنونی تولد شد و در دانشگاه بودایی “تکساشیلا”6 (راولپندی امروز) درس خواند و مدتی را در گندهارا (کابل و کاپیسای کنونی) زندگی کرد.

او کتاب “آرتاشسترا”7 را در سال 325 پیش از میلاد نوشت که در آن مضامینی چون سیاست، اقتصاد، اخلاق، مدیریت درج است. کاوتیلیا در این کتاب به دنبال ایجاد یک امپراتوری قوی در سرزمین قدیم آسیای جنوبی بود تا از آن طریق مردم منطقه را در برابر تهاجم سپاه یونانی متحد کند. بنابراین، اندیشه­های سیاسی او از همین کتاب استخراج می­شود.

کاوتیلیا باور داشت که دولت یک جسم ارگانیک است که هر بخش آن به دیگری وابسته است. در صورتی از میان رفتن یا فساد در یک ارگان، دیگر ارگان­ها نیز نابود و فاسد خواهند شد. بنابراین، موازنه و حفظ تمام ارگان­های دولت یک ضرورت است. او در “نظریه هفتگانه”8  ارگان های دولت را هفت می شمارد: (1) شاه (2) وزراء(3) خزانه (4) قلمرو و مردم (5) قدرت یا حاکمیت (6) استحکامات یل قلعه بندی (7) متحدان. در راس نظام دولت شاه قرار دارد که اگرچه از نظر کاوتیلیا مشروعیت الهی ندارد اما از جایگاه بزرگ برخوردار است.

در پیوند به رابطه دین و سیاست نیز کاوتیلیا در این کتاب تذکراتی دارد. به باور او دین به معنی وظیفه اجتماعی، قانون اخلاقی مبتنی بر حقیقت، قانون مدنی و برگزاری مراسم مذهبی است. بنابراین، چون دین که از اخلاق بحث می­کند باید در سیاست دخیل باشد تا از طریق آن مشکلات نابسامانی در جامعه حل گردد.

روابط خارجی و تعیین متحدان و دشمنان برای یک دولت نزد کاوتیلیا از اهمیت بالا برخوردار بود. او باور دارد که دولت در صورت ضعف باید وارد یک سیاست خارجی بسیار قوی گردد که در آن از متحدان استفاده بهینه کرده و در برابر دشمن بسیار قوی از مدارا کار گیرد. در سیاست مدارای کاوتیلیا در برابر دشمن قوی، استفاده از هروسیله برای مهار تهدید؛ از طرح دوستی تا پیوند خویشاوندی از طریق تزویج امکان­پذیر است.

کاوتیلیا را می توان نخستین متفکر سیاسی دانست که برای بقای یک دولت نظریه پردازی کرده است.  او برای ابقای یک دولت از احتیاط غافل نیست و برای آن که نیت دوام­دار متحدان و دشمنان واضح باشد، دستگاه جاسوسی را در سیاست خارجی لازمی دانسته است. در جایی می­گوید، باید گروه های جاسوسی در کشور های همسایه روان شود تا از نیت دیگران اطلاع حاصل گردد.

دانشمندان سیاسی امروز، کاوتیلیا را با ماکیاولی مقایسه می کنند و باور دارند که او ماکیاولی هند است اما برعکس باید ماکیاولی را کاوتیلیا ایتالیا مسمی کنند.

برای مطالعه بیشتر:

• رتن، رام و تیاگی، ریچی.  تفکر سیاسی هند. دهلی نو: انتشارات اگروال، 1990.
• کینگل، آر. پی. آرتاشسترای کاوتیلیا. دهلی نو: موتی لعل بنارسیداس، 1965.
• مهتا، وی. آر. بنیاد های تفکر سیاسی هند. دهلی نو: مانوهار، 1992.

1.Vishnu Bhavan

2.Chanakya

3.Mugadh Empire

4.Realism

5.Aryavrata

6.Taxila

7.Arthashastra