طبقات فقهای حنفی

اهل تسنن، امروزه هشتاد و پنج الی نود درصد مسلمانان جهان را تشکیل می‌دهند؛ از این میان حدود هفتاد درصد آنها پیرو مذهب حنفی می باشند. هرچند نمی‌توان نقش امپراتوری‌های بزرگ چون غزنوی، سلجوقی و عثمانی را در نشر و ترویج مذهب حنفی نادیده گرفت که هر کدام قرنها در گستره‌ی وسیعی از جهان اسلام حاکمیت داشتند و مذهب رسمی دولت‌های‌ شان مذهب حنفی بود، ولی نقش اساسی را در تأصیل، توسعه، ترویج و انتشار مذهب حنفی، فقهای بزرگی داشتند که شاگردان بلافصل امام ابوحنیفه مانند ابویوسف و محمد بن حسن در صدر آن‌ها قرار می‌گیرند؛ این‌ها نه‌تنها که فقه استاد خود را با دقت کامل و شایستگی تمام فراگرفتند و برای آن قواعد و ضوابط درست کردند و طبق آن تفریع مسائل نمودند، مضاف بر آن شاگردان زیادی تربیت نمودند که فقه امام ابوحنیفه را به سرزمین‌های دور و اقالیم گسترده جهان مانند: شام، مصر، ماوراء النهر، فارس، خراسان، شبه قاره هند و جاهای دیگر انتقال دادند، حلقات درسی تشکیل دادند و مدارس بنا کردند که تا امروز ادامه دارد.
دانشمندان فقهای احناف را با توجه به نقش و صلاحیت‌های علمی ایشان در تأسیس و تأصیل مذهب، تخریج مسائل، ترجیح روایات، تفکیک اقوال و روایات، گشودن گره معضلات و حل مسائل پیچیده، دفاع علمی از مذهب، به پنج طبقه و بیشتر از آن تقسیم کرده اند؛
در طبقه اول شاگردان مستقیم امام ابوحنیفه مانند ابویوسف، محمد، زفر، حسن بن زیاد قرار دارند که اساسات فقه حنفی را پایه گذاشتند و آنرا در ابواب فقهی مرتب کردند. این بزرگان علاوه بر اینکه فقه اهل رأی را در اقلیم عراق، زادگاه مذهب حنفی نشر کردند، شاگردان ایشان فقه اهل رأی و مذهب حنفی را به گوشه و کنار جهان انتقال و انتشار دادند، مانند قاضی ابو مطیع بلخی به خراسان – بلخ، ابوحفص کبیر به بلاد ماوراء النهر، بکّار بن قتیبه و ابوجعفر طحاوی به مصر، ابومحمد میدانی به اصفهان، ابوبکر جصاص به فارس و خراسان و جاهای دیگر. اینها فقیهان بزرگی بودند که امهات کتب احناف را در فقه و اصول فقه تدوین کردند، معضلات آن را حل کردند و به پرسش‌ها پاسخ دادند. در این کتاب بیش از سی‌صد عالم بزرگ حنفی معرفی شده که هر کدام در تدوین فقه حنفی، تأصیل قواعد، تفریع و تخریج مسائل، ترجیح روایات و تفکیک اقوال و نوشتن متون معتبر سهم بسزایی داشته اند و آثار ارزشمندی از ایشان به جا مانده که به غنامندی کتابخانه‌های اسلامی افزوده‌ است.