شاه ولی ولی، مشهور به ترانهساز، در سال ۱۳۰۶ هجری خورشیدی در کابل به دنیا آمد. پدرش، شاه محمد ولی خان دروازی، از مشروطهخواهان و وزیر خارجه و نایبالسلطنهی شاه امانالله خان بود که در دوران حکومت نادر خان به جرم آزادیخواهی و همسویی با آرمانهای شاه امانالله به اعدام محکوم شد.
با اعدام پدر، شاه ولی ولی از ادامه تحصیل و آموزش محروم شد، اما روحیه آزاداندیشی و علاقه به هنر و موسیقی در او زنده ماند. او ابتدا به موسیقی کلاسیک گرایش یافت و زیر نظر استاد قاسم آموزش دید و پایههای موسیقی را آموخت، اما پس از مدتی علاقه شدیدی به موسیقی پاپ و آهنگسازی پیدا کرد و به همراه فضل احمد «نینواز» به یکی از آهنگسازان و تصنیفنویسان برجستهٔ افغانستان تبدیل شد.
شاه ولی ولی با خلق آهنگهای ماندگار، آوازخوانان بسیاری از جمله احمد ظاهر، احمد ولی، مهوش، سلما، هنگامه، پرستو و حیدر سلیم را همکاری کرد. از آثار مشهور او میتوان به «چون جان خراباتم، جانان خراباتم» برای استاد سرآهنگ، «تو با منی» برای احمد ظاهر، «او بچه با تو نرقصم چَه چَه چَه» برای استاد مهوش، و «گوش کن دلم به هر تپش نام تو فریاد میکند» برای سلما اشاره کرد. همچنین آهنگ «گریه میکنم به خدا گریه میکنم» که برای احمد ولی ساخته شد، توسط هنرمندان پاکستانی نیز بازخوانی شد و پس از اشغال افغانستان توسط شوروی، دوباره اجرا گردید.
آقای ترانهساز علاوه بر فعالیت هنری، در ایجاد شور و روحیه مقاومت ملی نقش مهمی داشت و هرگز هنر خود را در خدمت حاکمان قرار نداد. پس از مهاجرت به پاکستان، او به خلق آهنگهای میهنی ادامه داد و مردم را به مقاومت علیه نیروهای شوروی و رژیم وابسته تشویق کرد. او همواره استقلال افغانستان و رفاه مردم را بزرگترین آرزوی خود میدانست.
وی همچنین در عرصه رستورانتداری سنتی در کابل فعال بود و سه رستورانت مطرح به نامهای «شهر غلغله»، «خُمزرگر» و «درواز» را مدیریت میکرد. این رستورانتها همواره محل اجرای موسیقی زنده و گردهمایی هنرمندان و خانوادهها بودند و شبهای کابل با حضور این رستورانتها رنگ و بوی خاصی داشت.
آثار شاه ولی ولی با استفاده از زبان گفتاری و عاشقانه، جاودانه و ماندگار شدند. آهنگهایی مانند «فیروزه بانو»، «پیمانه بده»، «عشقت بلا، حسنت بلا» و «تو جان منی دگر چه خواهی» همچنان در میان مردم افغانستان و خوانندگان نسلهای بعد بازخوانی میشوند. او صدها ترانه، ملودی و آهنگ ماندگار از خود برجای گذاشت که الهامبخش نسلهای مختلف موسیقی افغانستان است.
شاه ولی ولی در بیست قوس/آذر سال ۱۳۸۶ هجری خورشیدی در سانفرانسیسکو، ایالات متحده امریکا، چشم از جهان فروبست و با وصیت خود، مشتی خاک وطن و پرچم ملی افغانستان در کنار او دفن شد. او یکی از صدها هنرمند برجسته دوران طلایی موسیقی افغانستان بود و نامش همواره در تاریخ موسیقی کشور باقی خواهد ماند.
