امیرعلی‌شیر ابن غیاث‌الدین کیچکنه بخشی یا کیچکینه بهادر و ملقب به نظام‌الدین، شاعر، متکلم و دولت‌مرد فاضل و دانای عصر تیموریان در ۲۱دلو/بهمن سال ۸۱۹ هجری خورشیدی در هرات به دنیا آمد. نوایی تحصیلات اولیۀ خود را نزد پدرش کیچکینه بخشی، که از جمله امرای دربار تیموریان بود، کسب کرد و سپس برای ادامۀ تحصیل به سمرقند رفت. علی‌شیر در خردسالی با سلطان حسین میرزا هم‌درس و هم‌مدرسه بود. نوایی از آن پس به منظور تحصیل معارف و کمالات به خراسان و سمرقند و بسیاری از شهرهای دیگر رفت. او در کنار سرایش شعر به زبان‌های فارسی و ترکی چغتایی، در عرفان، زبان شناسی، نقاشی و موسیقی نیز دانش کافی داشت.
نوایی به‌عنوان، دولت‌مرد، سیاست‌مدار، شاعر و نویسنده، به‌شدت در شکوفایی زبان فارسی و ترکی در دوران تیموریان نقش داشت. در دوران او، هرات به مرکز علمی و فرهنگی جهان اسلام تبدیل شد و نوایی از آن برای ارتقای فرهنگ و هنر استفاده کرد. او تلاش داشت که این دو زبان را در کنار هم به‌طور یکسان در آثارش به کار ببرد و هر کدام از آن‌ها را به شکلی ویژه در زمینه‌های مختلف فرهنگی مطرح کند. از جمله آثار برجسته او می‌توان به خمسه نوایی اشاره کرد که پنج مثنوی به زبان جغتایی است و در تقلید از آثار نظامی گنجوی و امیرخسرو دهلوی سروده شده است. همچنین دیوان فانی، دیوان اشعار فارسی او شامل غزلیات و مراثی، و دیوان ترکی خزائن المعالی که مجموعه‌ای از شعرهای ترکی در چهار دیوان مختلف است، از دیگر آثار او به‌شمار می‌آید. مثنوی لسان‌الطیر ترجمه‌ای از منطق الطیر عطار نیشابوری به زبان جغتایی، محاکمة اللغتین تحقیقی در مقایسه زبان‌های ترکی و فارسی و مجالس النفائس که تذکره‌ای در شرح حال بزرگان و شعرای هم‌دوران خود است، از دیگر آثار علمی و ادبی نوایی محسوب می‌شوند که جایگاه ویژه‌ای در تاریخ ادبیات دارند.
نوایی به علاوه کتابت و سیاست، در امور خیریه و خدمات عامه نیز دست بلندی داشت. مشهورترین آثاری که توسط امیر علی‌شیر بنیاد گردید می‌توان به مجتمع آموزشی اخلاصیه هرات، آرامگاه عطار در نیشاپور، کتابخانۀ امیر علی‌شیر در هرات، آرامگاه جامی در هرات، آبراهه چشمه گیلاس مشهد، آرامگاه شاه قاسم انوار تربت جام، دارالحفاظ و ایوان صحن عتیق حرم رضا در مشهد، کاروان‌سرای سنگ بست، مسجد جامع ترشیز، رباط اسفراین، رباط چناران (البته برخی این بنا را مربوط به دوره صفوی می‌دانند)، بند طرق مشهد، پل بابا کمال هرات، مدرسه فناییه هرات و مسجد جامع سرخس اشاره داشت.
امیرعلی شیر نوایی در ۱۳ جدی/دی سال ۹۷۹ هجری خورشیدی در هرات درگذشت و در همانجا در دل خاک سپرده شد.
