مولوی محمد حنیف حنیف بلخی، در سال ۱۳۰۵ هجری خورشیدی در شهر مزار شریف مرکز بلخ، زاده شد. او فرزند ملا محمد یوسف بود و در فضای علمی و دینی خانواده‌ای اهل تقوا و معرفت پرورش یافت. آموزش‌های نخستین را نزد ملا عاشور محمد، از بستگان نزدیک خود، و سپس در محضر مولانا خال‌محمد خسته آغاز کرد و از همان نوجوانی با علاقه‌ای ژرف در مسیر فراگیری علوم اسلامی گام نهاد.
در سال ۱۳۳۱ هجری خورشیدی، وارد مدرسه‌ی اسدیۀ مزار شریف شد و با جدیت تمام به آموختن علوم دینی و دانش‌های زمان پرداخت. پس از فراغت، به‌عنوان مدرس در همان مدرسه به تدریس گماشته شد و سه سال در آن‌جا به تعلیم طلاب پرداخت. در ادامه، در اداره‌های فرهنگی و اجتماعی بلخ مانند اتاق‌های تجارت، بخش مطبوعات و ریاست اوقاف خدمت کرد و سپس به حیطه‌ی قضایی راه یافت. او به‌عنوان عضو تفتیش قضایی دادگاه عالی، مدیر عمومی نشرات، مدیر مسؤول مجله‌ی اوقاف، و مدیر عمومی اوقاف ولایت بلخ ایفای وظیفه کرد و در پایان این مرحله از خدمت، به دیوان جزای ریاست تَمییز پیوست.
با روی کار آمدن رژیم کمونیستی و به‌دلیل ناسازگاری فکری با آن رژیم، از مسئولیت‌های دولتی کنار رفت و در سال ۱۳۶۱ هجری خورشیدی، ناچار به هجرت به پیشاور پاکستان شد. در آن‌جا مدرسه‌ای به نام «مکه مکرمه» بنیاد نهاد و به مدت هشت سال، به تدریس قرآن کریم و تعلیم اصول دین به کودکان مهاجران افغانستانی پرداخت. هم‌زمان با تدریس، به نگارش، تحقیق و نشر مقالات علمی و فرهنگی نیز مشغول شد و در راه روشنگری دینی و بیداری اجتماعی از هیچ کوششی دریغ نورزید. پس از پیروزی مجاهدین، با آن‌که امید بازگشت فراهم شده بود، اما به دلیل آشفتگی اوضاع کشور، مهاجرت به عربستان سعودی را برگزید و سال‌ها در آن‌جا اقامت گزید.
پس از سقوط گروه طالبان، با روی کار آمدن دولت جدید، مولوی حنیف بلخی به کشور بازگشت و در دوران ریاست جمهوری حامد کرزی، در سمت‌های فرهنگی و دینی ایفای نقش کرد. او برای مدتی به‌عنوان مشاور امور دینی ریاست‌جمهوری و نیز از جمله چهره‌های مطرح و مورد اعتماد حکومت شناخته می‌شد و همواره صدای اعتدال و اخلاق در میان جریانات سیاسی بود.
او افزون بر نقش‌های آموزشی، اداری و سیاسی، شخصیتی چندبُعدی داشت که در حوزه‌های ادبی، دینی و تاریخی آثاری ماندگار از خود به یادگار گذاشت. آثار او افزون بر نثرهای تحقیقی، شامل سروده‌های آموزشی، اخلاقی و آزادی‌خواهانه نیز اند که همگی در خدمت ترویج حقیقت، تقویت آگاهی دینی، مبارزه با تزویر و ریا، و تقویت تربیت انسانی قرار داشت و دارد.
از جمله آثار او می‌توان به دیوان اشعار، ارمغان بلخ، فقهای بلخ، دردها و دردها، نیزار، خروش، نفیر، غریو، سنگرستان، کوه کوکچه، دل و بیدل، بیدل و دلدار اشاره کرد. در حوزه‌ی معارف اسلامی و تاریخ، آثاری چون اصحاب صفه، شعر و شرع، کلام راستین و مرد راستین، شیر خدا و شمشیر خدا، نخستین بت‌شکن، رساله اویس قرنی، یادی از اولیای کرام، ایمان و مفاخر بلخ، از او به‌جا مانده است. در زمینه‌ی تربیت و اجتماع نیز کتاب‌هایی چون تربیه‌ی فرزندان، صبر و پاداش آن، اسلام و حقوق زن، حق همسایه، از معجزات پیامبر و یتیم را تألیف کرد. همچنین ترجمه‌هایی برجسته از متون دینی و تربیتی به زبان فارسی از جمله السواد الأعظم، قصص‌القرآن، زنان برگزیده، به‌سوی تربیه اسلامی، لؤلؤ و مرجان (سه جلد)، از تو می‌پرسند (پنج جلد)، امام اعظم ابوحنیفه، انوار و خصایص قرآن از او منتشر شده اند. خطبه‌های ایراد شده در بیت‌الحرام، ترجمه‌هایی در باب علوم قرآن و مجموعه‌هایی از حکمت‌های شریعت نیز بخشی از آثار پرمایه‌ی او را تشکیل می‌دهند.
درخشان‌ترین اثر پژوهشی او، کتاب «پر طاووس» است که دربردارنده‌ی معرفی زندگی و آثار بیش از ۱۰۱۰ شاعر فارسی‌زبان است و به‌عنوان یکی از جامع‌ترین تذکره‌های ادبی تاریخ معاصر افغانستان شناخته می‌شود. این اثر ارزشمند در گنجینه‌ی تذکره‌نویسی فارسی جایگاهی والا دارد و یکی از منابع معتبر در شناخت شاعران معاصر حوزه‌ی زبان فارسی است.
در مجموع، بیش از ۳۸ اثر چاپ‌شده از مولوی حنیف حنیف بلخی به ثبت رسیده و ۲۵ اثر دیگر نیز از وی باقی‌مانده است که هنوز به طبع نرسیده‌اند. این آثار، گواهی روشن بر تلاش، ذهن ژرف‌نگر، و قلم متعهدآن انسان دانا است.
سرانجام، این عالم وارسته و خدمت‌گزار صادق فرهنگ، در ۲۶ اسد/مرداد سال ۱۳۸۹ هجری خورشیدی، چشم از جهان فروبست و به لقای معبود پیوست. نام و یادش، همراه با آثار ماندگارش، در حافظه‌ی فرهنگی افغانستان برای همیشه زنده خواهد ماند. پیکر او در محوطه‌ی زیارتگاه حضرت علی کرم‌الله وجه در شهر مزار شریف به خاک سپرده شد.
