سید شمس‌الدین مجروح در سال ۱۲۸۹ خورشیدی در قریه‌ی شینکورک شهرستان اسمار ولایت کنر به دنیا آمد. پدرش، سید حضرت شاه، از چهره‌های شناخته‌شده‌ی منطقه بود، اما او در سن سه‌سالگی پدر خود را از دست داد و پرورش و تربیتش به‌دوش مادر فداکارش افتاد؛ مادری که با کوشش بسیار توانست از فرزندش انسانی فرهیخته و متعهد بسازد.
تحصیلات شمس‌الدین مجروح برخلاف معمولِ متداول آن زمان، در مکتب انجام نشد، چرا که در آن دوره در منطقه‌ی محل زندگی او هیچ مکتبی وجود نداشت. او تمامی آموزش‌های خود را به‌صورت فردی و در خانه آغاز کرد. با تکیه بر استعداد ذاتی، حافظه‌ی قوی و اشتیاق بی‌پایانش به آموختن، زبان‌های فارسی، عربی، اردو و انگلیسی را آموخت و در زمینه‌های علمی، ادبی و دینی مهارتی کم‌نظیر پیدا کرد. وی در شعر و نثر نیز دستی توانا داشت و نوشته‌هایش، چه به زبان فارسی و چه زبان پشتو، از عمق اندیشه و زیبایی زبانی برخوردار بودند. استاد الفت، شاعر پرآوازه، در مقدمه‌ای بر مجموعه اشعار او، از نبوغ ادبی‌اش با تحسین یاد کرده است.
در کنار فعالیت‌های ادبی، مجروح در عرصه‌ی سیاسی و اداری نیز نقشی پررنگ ایفا کرد. پس از سفر به کابل، در دوران حکومت محمد هاشم خان به عضویت مجلس سنا درآمد. سپس در سال ۱۳۱۷ خورشیدی به‌عنوان رئیس بازرسی کل بانک ملی افغانستان و نماینده‌ی دولت تعیین شد. در سال ۱۳۲۹ ریاست اداره‌ی مستقل قبایل را بر عهده گرفت، و در سال ۱۳۴۲ به مقام وزارت عدلیه رسید. در ادامه، به‌عنوان معاون نخست‌وزیر و نیز سفیر افغانستان در مصر ایفای وظیفه کرد. این موقعیت‌ها نشان از اعتماد حکومت وقت به کفایت و بینش و دانش او داشت.
از شمس‌الدین مجروح آثار ادبی مهمی بر جای مانده که جایگاه او را در تاریخ ادبیات تثبیت کرده‌اند. از جمله، مجموعه‌ی «منتخب اشعار» که در کابل به چاپ رسید، کتاب «یاد فریاد» که در سال ۱۳۶۴ در پشاور منتشر شد، و ترجمه‌ی رباعیات عمر خیام به زبان پشتو. اثر «پریشانه خواب»، تلفیقی از شعر و نثر، نیز از دیگر آثار درخشان اوست که نشان‌دهنده‌ی ژرفای تفکر اجتماعی و دیدگاه‌های فلسفی‌اش است.
سید شمس‌الدین مجروح را می‌توان نمونه‌ی بارز روشنفکری خودساخته در تاریخ معاصر افغانستان دانست؛ مردی که بدون آموزش رسمی، اما با پشتکار، ذکاوت و مسئولیت‌پذیری، هم در فرهنگ و ادب خوش درخشید و هم در خدمت به مردم و دولت افغانستان نقشی ماندگار ایفا کرد.
سید شمس‌الدین مجروح با آثار علمی و ادبی خود در تاریخ افغانستان جایگاه ویژه‌ای دارد و به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین شخصیت‌های ادبی و سیاسی افغانستان شناخته می‌شود.
پس از اشغال کشور توسط ارتش شوروی، در سال ۱۳۵۸، شمس‌الدین مجروح ناچار به ترک وطن شد و به پاکستان پناه برد. در تبعید نیز بیکار ننشست و به‌عنوان نماینده‌ی سیاسی و فرهنگی افغانستانی‌ها، در مجامع مختلف برای معرفی وضعیت کشور و دفاع از هویت مردم افغانستان تلاش کرد و پس از آن به امریکا مهاجرت کرد. سرانجام در ۳ سرطان/تیر سال ۱۳۸۱ خورشیدی در ایالات متحده‌ی امریکا درگذشت و پیکرش به افغانستان انتقال یافت و در زادگاهش، اسمار کنر به خاک سپرده شد.
