ابوالحسن یمینالدین بن سیفالدین محمود معروف به امیرخسرو بلخی دهلوی فرزند امیر سیفالدین محمود از امرای بلخ در سال ۶۲۴ خورشیدی در شهر پتیالی هند به دنیا آمد. پدر او دراثر یورش مغول به بلخ به هندوستان مهاجرت کرده بود. امیرخسرو از کودکی تحت آموزشهای ادبی و زبانی قرار گرفت و به فارسی، عربی، ترکی و سانسکریت تسلط یافت.
دوران نوجوانی و جوانی امیرخسرو با حضور در محضر شیخ نظامالدین محمد بن احمد بلخی معروف به نظامالدین اولیا گذشت. او پیرو سلسله عرفان چشتیه شد و همواره ارادت خود را به استاد و مرادش حفظ کرد. این پیوند معنوی، محور بسیاری از آثار ادبی و عرفانی او گردید. امیرخسرو علاوه بر حضور در دربار پادشاهان هند، همچون جلالالدین فیروز شاه، در عرصه ادبیات و موسیقی نیز فعالیتهای گستردهای داشت.
در شعر فارسی، امیرخسرو از سبکهای سعدی و نظامی گنجوی تأثیر پذیرفته و در غزلسرایی، قصیده و مثنوی مهارت خاصی داشت. او اولین کسی است که ادبیات اردو را پایهگذاری کرد و نوآوریهای بسیاری در موسیقی هندی ایجاد نمود؛ از جمله سبک قوالی، اختراع طبله و احتمالاً سهتار. آثار او شامل دیوان امیرخسرو، خمسه خسرویه، قرآنالسعدین، نه سپهر، مفتاحالفتوح، مثنوی دولرانی و خضرخان، سه شاهزاده سرندیپ و سایر منظومهها و قصاید متعدد است.
سبک شعر او دارای ویژگیهایی چون لطافت، سادگی، بیان عاطفی و کاربرد واژگان ترکی، هندی و فارسی است و تأثیر بسزایی بر شاعران هند و فارسیزبان گذاشت. شاعران بزرگی همچون حافظ و جامی با آثار او آشنایی داشتند و تحت تأثیر سبک و شیوههای او قرار گرفتند.
امیرخسرو در سال ۶۹۷ هجری خورشیدی دردهلی درگذشت و در جوار مرقد شیخ نظامالدین اولیا به خاک سپرده شد. آرامگاه او تا امروز محل زیارت و احترام دوستداران شعر، موسیقی و تصوف است و همواره گروههای قوالی در آنجا به اجرای موسیقی و غزلخوانی میپردازند.
روز شانزده قوس/آذر به عنوان روز بزرگداشت امیرخسرو دهلوی بلخی نامگذاری شده است. این روز فرصتی است برای ارج نهادن به میراث فرهنگی، ادبی و موسیقایی او و یادآور جایگاه والا و تأثیر ماندگار امیرخسرو در شعر فارسی، ادبیات اردو و موسیقی هند و افغانستان است. یاد و نام او همچنان الهامبخش نسلهای جدید شاعران، موسیقیدانان و اهل هنر در سراسر جهان میباشد.
