مولانا جلال‌الدین محمد بلخی، معروف به مولانا و مولوی در ۶ ربیع‌الاول ۶۰۴ هجری قمری در شهر بلخ، زاده شد. مولانا در خانواده‌ی دانشمند و اهل دین پرورش یافت. پدرش بها‌ءالدین ولد، که به “سلطان العلماء” معروف بود، از علمای بزرگ بلخ و دارای نفوذ در دربار خوارزمشاهیان بود. در سال‌های نوجوانی، به دلیل هجوم مغولان، مولانا به همراه خانواده‌اش بلخ را ترک کرد و به شهرهای مختلفی از جمله نیشابور، بغداد، مکه، دمشق، و نهایتاً قونیه (در ترکیه امروزی) سفر کرد. در نیشابور با عطار نیشابوری، شاعر و عارف بزرگ، دیدار کرد و عطار او را آینده‌نگرانه به عنوان یکی از بزرگ‌ترین عرفا پیش‌بینی کرد.
پس از مهاجرت به قونیه، مولانا تحت آموزش پدرش و سپس استادانی چون برهان‌الدین محقق ترمذی قرار گرفت. او در علوم دینی، فقه، تفسیر، و کلام مهارت پیدا کرد و به عنوان یک عالم دینی برجسته شناخته شد.
نقطه عطف زندگی مولانا، ملاقات او با شمس تبریزی در سال ۶۴۲ هجری قمری است. این دیدار به‌طرز عمیقی زندگی مولانا را دگرگون کرد. شمس با شخصیت نیرومند و تفکرات عمیق خود مولانا را از یک عالم دینی به یک عاشق و عارف تبدیل کرد. مولانا در کنار شمس به عرفان و عشق الهی روی آورد و دست از تدریس و فتوا کشید.
