یعقوب لیث صفاری، متولد سال ۲۲۵ هجری، آهنگری از دهگانان سیستان بود که به یکی از چهره‌های مؤثر و قدرتمند سیاسی در شرق خلافت عباسی تبدیل شد. او بنیان‌گذار دودمان صفاریان بود که نقش مهمی در تضعیف خلافت مرکزی و گسترش قدرت محلی ایفا کرد.
یعقوب توانست خوارج عرب، علویان و طاهریان را شکست دهد و ولایت‌هایی چون کرمان و فارس را به تصرف درآورد. پس از این پیروزی‌ها، توجهش به بغداد، مرکز خلافت عباسی، معطوف شد. به‌سبب سرنگونی طاهریان و پشتیبانی‌اش از مخالفان خلیفه، مورد دشمنی خلیفه معتمد قرار گرفت.
در سال ۲۶۵ هجری، در نبردی با سپاه خلافت عباسی شکست خورد. پس از این شکست، دچار بیماری شد و در همان سال درگذشت. پس از مرگ او، برادرش عمرو لیث زمام امور را به‌دست گرفت.
در آن دوران، سیستان سرزمینی حاصل خیز و آباد بود و از زمان فتوحات اسلامی تا اوایل خلافت عباسی، تحت سیطره عراق قرار داشت. با قدرت‌گیری طاهریان، حاکم سیستان از سوی فرمانروایان خراسان منصوب می‌شد. موقعیت جغرافیایی ویژه این منطقه، آن را به پناهگاهی برای مخالفان سیاسی دولت‌های دمشق و بغداد تبدیل کرده بود.
عیاران ــ مبارزان مردمی و عدالت‌خواه – نقشی کلیدی در تحولات سیستان داشتند. یعقوب خود از بزرگان این طایفه بود و با بهره‌گیری از نیروی آنان، قدرتش را گسترش داد. در سال ۲۵۱ هجری قمری به عنوان امیر سیستان شناخته شد و رفته‌رفته دامنه قدرتش را به خراسان و دیگر مناطق رساند.
یعقوب در جریان جنگ‌های پرشمار با خوارج و دیگر شورشیان، با قاطعیت عمل کرد و مخالفان را سرکوب نمود. قاطعیت او، باعث تثبیت جایگاهش شد. پس از تصرف کرمان و فارس، نفوذش تا مرزهای عراق گسترش یافت. میراث او، ساختار دولت صفاری و اقتداری بود که تا سال‌ها در شرق ایران پابرجا ماند.
یعقوب لیث در دوران حکمرانی خود سعی کرد تا زبان و فرهنگ فارسی را احیا کند. او به زبان فارسی علاقه‌مند بود و در دربارش از سرایندگان و مشاهیر زبان فارسی حمایت می‌کرد. یکی از آثار مهم این دوره، سرایش شاهنامه فردوسی است که هرچند بعدها تکمیل شد، اما ریشه‌های آن در حمایت‌های حکام صفاری قابل مشاهده است.
