ابومنصور محمد ابن احمد دقیقی، ملقب به «دقیقی بلخی» و مشهور به شاعر جوان‌مرد و عیار، از نخستین شاعران بزرگ زبان پارسی است. او در حدود سال ۳۲۰ هجری قمری در بلخ زاده شد. از جزئیات تحصیلات دقیقی آگاهی کاملی در دست نیست، اما بر بنیاد سنت علمی و آموزشی آن روزگار، وی در مدارس مختلف خراسان به تحصیل علوم متداول پرداخته و به کمال رسیده بود. آثار بازمانده نشان می‌دهد که او در دانش‌های ادبی و فنون شعر دست بالا داشته است. توانایی و کمال او در شاعری چنان بود که بسیاری از بزرگان ادب او را ستوده‌اند.
دقیقی بلخی سرایندۀ نخستین بخش‌های شاهنامه است که به نام «گشتاسپ‌نامه» شناخته می‌شود. او به فرمان امیر سامانی مأمور شد تا داستان‌های حماسی را به نظم درآورد. دقیقی حدود هزار بیت از این داستان‌ها را سرود و بدین‌گونه راه را برای سرایش شاهنامۀ فردوسی هموار ساخت. فردوسی پس از مرگ او، همان ابیات دقیقی را در متن شاهنامه‌ی خویش گنجانید و با احترام از او یاد کرد. از این رو، سهم دقیقی در شکل‌گیری شاهنامه‌ی فردوسی و در تداوم حماسۀ هویتی ما بسیار برجسته است.
شعر دقیقی بیشتر در قالب غزل، قصیده، قطعه و ابیات پراکنده بازمانده است. او شاعری غنایی و در عین حال صاحب طبع حماسی بود. برخی از ابیات او در منابع گوناگون آمده است، از جمله: لباب‌الالباب عوفی، مجمع‌الفصحا، تاریخ بیهقی، ترجمان‌البلاغه، حدائق‌السحر، معجم‌الشعراء و لغت فرس اسدی طوسی.
دقیقی مورد توجه و حمایت برخی از امرای سامانی و چغانی قرار داشت. از ممدوحان او می‌توان نام برد به امیر سدید ابوصالح منصور بن نوح سامانی، نوح بن منصور سامانی، امیر فخرالدوله احمد بن محمد از آل محتاج (امیر چغانیان)، امیر ابوسعید مظفر از امرای چغانی، امیر ابونصر بن ابوعلی احمد چغانی، اشاره کرد.
با وجود استعداد درخشان و جایگاه ادبی بلند، زندگی دقیقی کوتاه بود. او در حدود سال ۳۶۸ هجری قمری به دست غلامی به قتل رسید. بنا بر روایت‌ها، این حادثه در اوج جوانی و شکوفایی او رخ داد و دنیای ادب را از شاعری توانا و حماسه‌سرا محروم ساخت. پیکرش در بلخ، در مکانی که امروزه باغ مرکزی شهر بلخ قرار دارد، به خاک سپرده شد.
دقیقی بلخی به عنوان یکی از نخستین پایه‌گذاران شعر حماسی فارسی و شاعری پیشگام در غزل و تغزل، جایگاه مهمی در تاریخ ادبیات فارسی دارد. او پلی میان نخستین سرایندگان زبان پارسی، چون حنظله و رودکی، و فردوسی بزرگ به‌شمار می‌رود و نامش در حافظۀ فرهنگی بلخ و خراسان جاویدان مانده است.
بیست و یکم سنبله/شهریور بنام روز بزرگداشت دقیقی بلخی نام‌گذاری شده است و در محافل ادبی از آن یادبود بعمل می‌آید تا نام و یاد این شاعر عیار، زنده بماند.
