ابوالاعلی مودودی
(۱۹۷۹-۱۹۰۳)
دانشمند، فیلسوف سیاسی، سیاست‌مدار و بیدارگر دینی هندی که بنیان‌گذار جماعت اسلامی پاکستان نیز به شمار می‌رود. او در اورنگ‌آباد، ایالت حیدرآباد هند زاده شد و در مدارس مذهبی آموزش دید. در حوزه‌های فلسفه دین، اندیشه سیاسی و اسلام سیاسی، آثاری برجسته و اثرگذار پدید آورد.
مودودی بر این باور بود که جهان اسلام باید در پی تحقق «دولت اسلامی» باشد؛ دولتی که در آن قانون اسلامی نافذ بوده و اصول شریعت محور نظام حکومتی باشد. او از منتقدان سرسخت رهبران مسلم‌لیگ بود که شعار «دولتی برای مسلمانان» را مطرح می‌کردند، و این رویکرد را ناکافی و نادرست می‌دانست.
او از نخستین نظریه‌پردازان سیاسی اسلام بود که طرحی مدرن برای «دولت اسلامی» ارائه کرد. در کتاب «حقوق و قانون اساسی اسلام» (۱۹۴۱)، اصطلاحات تازه‌ای همچون «دولت اسلامی» و «انقلاب اسلامی» را به‌کار برد و از آن‌ها تعاریف سیاسی نوینی عرضه کرد.
از دیدگاه مودودی، دولت اسلامی نوعی «دموکراسی اسلامی» است که بر سه اصل بنیادین—توحید، رسالت و خلافت—استوار است و بر تحقق هماهنگی انسانی و عدالت اجتماعی تأکید دارد. در چنین نظامی، نظام اقتصادی بر پایه نفی خصوصی‌سازی بنا می‌شود.
در اندیشه سیاسی مودودی، حاکمیت الهی و مردمی به‌گونه‌ای تلفیقی و انحصاری تعریف می‌شود. او معتقد بود که دموکراسی در اسلام حضوری فعال دارد، اما این دموکراسی، بدیلی برای مدل سکولار غربی است، و انسان‌ها در آن نمایندگان اجرای حاکمیت الهی هستند.
در زمینه آزادی‌های فردی، مودودی مدل‌های حکومتی غرب را که بر پایه نظارت و جاسوسی بر شهروندان استوارند، رد می‌کرد. از منظر او، تجسس در امور شخصی شهروندان جایگاهی در دولت اسلامی ندارد. غیراسلامیان در دولت مورد نظر مودودی، از آزادی عقیده و برگزاری آیین‌های دینی خود برخوردارند، اما در برابر حاکمیت اسلامی موظف به تسلیم هستند و نباید علیه حکومت مسلمانان شورش کنند. آنان در ازای برخورداری از امنیت، باید مالیات «جزیه» بپردازند.
دولت اسلامی در اندیشه مودودی آرمانی جهانی است که می‌تواند از طریق جهاد گسترش یابد. البته جهاد از نگاه او صرفاً جنگ مسلحانه نیست، بلکه شامل مبارزه تبلیغاتی و مجاهدت نفسانی نیز می‌شود. مودودی در طول زندگی‌اش حدود ۱۲۰ کتاب و مقاله تألیف کرد که نقشی مؤثر در شکل‌دهی به جریان‌های بعدی اسلام سیاسی ایفا کردند.
برای مطالعه بیشتر:
- مودودی، سید ابوالاعلی. قانون اسلامی و معلومات در باره آن. لاهور: انتشارات اسلامی، ۱۹۵۵
- نصر، س.و.ر. مودودی و بیداری اسلامی. نیویارک: انتشارات دانشگاه آکسفورد، ۱۹۹۶.
- مودودی، سید ابوالاعلی. حقوق و قانون اساسی در اسلام. لاهور: خورشید احمد، ۱۹۵۵
