سید قطب
(۱۹۰۶-۱۹۶۶)
سید قطب، اندیشمند سیاسی، نویسنده، نظریه‌پرداز دینی، شاعر و از اعضای برجستهٔ جنبش اخوان‌المسلمین مصر بود که در دهه‌های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ تأثیر عمیقی بر شکل‌گیری افکار نسل جوان اسلام‌گرایان در سراسر جهان گذاشت. آثار مهم او همچون “نشانه‌های راه” و “در سایه‌های قرآن”، جایگاه فکری و سیاسی‌اش را تثبیت کردند.
قطب در سفر خود به ایالات متحده، مشاهداتش را در کتاب “امریکایی که من دیدم” ثبت کرد و از جامعه امریکا به‌شدت انتقاد نمود. او ماتریالیسم، آزادی‌های افراطی فردی، سقوط تدریجی طبقات فرودست، نژادپرستی و بی‌تفاوتی جنسیتی را از آسیب‌های اجتماعی آن کشور دانست.
تجربه زندان در مصر و مشاهدهٔ شرایط غیرانسانی، قطب را به این باور رساند که تنها حکومت اسلامی می‌تواند کرامت انسان را حفظ کند. از این‌رو، از اندیشه‌های سکولار فاصله گرفت و به سیاست دینی روی آورد. در کتاب نشانه‌های راه، او تمامی نظام‌ها و اصول غیر اسلامی را رد کرد و معتقد شد که در تأسیس حکومت اسلامی، تمام ابعاد معنوی، اخلاقی و مادی زندگی انسان تأمین خواهد شد. در این مسیر، از اندیشه‌های سید ابوالاعلی مودودی الهام گرفت و خواهان استقرار دولت اسلامی شد.
فلسفه سیاسی قطب بر محور گرایش‌های دینی و اسلامی او استوار بود. او اسلام را دین اخلاق، عدالت و حکومت می‌دانست و نظریه دموکراسی‌خواهی اسلام‌گرایان را رد می‌کرد. به باور او، آیه شورا در قرآن مکی آمده و ارتباطی با ساختار حکومتی ندارد. همچنین، قطب ایدئولوژی پان‌عربیسم را نیز مردود می‌دانست.
او حدود ۲۴ جلد کتاب نگاشته که مضامین اصلی آن‌ها دین، سیاست، هنر و ادبیات را در بر می‌گیرد. اندیشه‌های قطب با مخالفت شدید جمال عبدالناصر مواجه شد و پس از سال‌ها زندان، سرانجام اعدام گردید.
برای مطالعات بیشتر:
- میشل، ریچارد. جامعه برادران اخوان. آکسفورد: انتشارات دانشگاه آکسفورد، ۱۹۶۹.
- خالدی، صالح. سید قطب: از ولادت تا شهادت. انتشارات دار القلم، ۱۹۹۹.
- عجمی، فئواد. در سایه فرعون: دین و قدرت در مصر. کمبریج: انتشارات دانشگاه کمبریج، ۱۹۸۳.
