هربرت مارکوزه
(۱۹۷۹-۱۸۹۸)
هربرت مارکوزه، متفکر برجسته مارکسیست و یکی از بنیان‌گذاران نظریه انتقادی آلمانی، از چهره‌های کلیدی مکتب فرانکفورت به‌شمار می‌رود. او در خانواده‌ای یهودی در آلمان به دنیا آمد و در کنار فیلسوف برجسته مارتین هایدگر تحصیل کرد. آثار او به‌ویژه در زمینه دیالکتیک هگل بسیار تأثیرگذار بود. با قدرت‌گیری رژیم نازی، مارکوزه ناگزیر آلمان را ترک کرد و به ایالات متحده مهاجرت نمود؛ جایی که در دانشگاه‌های براندیس و کالیفرنیا تدریس کرد و به یکی از متفکران برجسته چپ‌گرای آمریکای قرن بیستم تبدیل شد.
مارکوزه، برخلاف دیدگاه‌های ارتدوکسی مارکسیسم روسی که تحلیل جامعه را صرفاً بر اساس طبقات اقتصادی دنبال می‌کردند، بر جنبه‌های فرهنگی، روانی و فلسفی سلطه سرمایه‌داری تمرکز کرد. او با تکیه بر خوانش انتقادی از نوشته‌های اقتصادی مارکس، راهکارهایی نو برای رهایی انسان از نظام سلطه‌گر سرمایه‌داری ارائه داد که مبتنی بر آگاهی، مقاومت فرهنگی و کنش سیاسی بودند.
مارکوزه بسیاری از کنوانسیون‌های اخلاقی تثبیت‌شده را مورد انتقاد قرار داد و یکی از مخالفان سرسخت جنگ ویتنام به‌شمار می‌رفت. او در آثار مهمی مانند انسان تک‌ساحتی نشان داد که چگونه جوامع پیشرفته با استفاده از تبلیغات، مصرف‌گرایی، و کنترل رسانه‌ها انسان‌ها را از ظرفیت انتقادی محروم می‌کنند.
در تفسیر ماتریالیسم تاریخی مارکس، او به دنبال گسترش مخاطبان انقلاب بود و بر این باور بود که طبقات غیرکارگر نیز می‌توانند با بهره‌گیری از آگاهی سیاسی و نقد فرهنگی در مسیر ایجاد نظامی سوسیالیستی نقش ایفا کنند. از نظر مارکوزه، یک استاد دانشگاه می‌تواند به‌عنوان وانگارد یا پیشاهنگ انقلاب عمل کند، چرا که ظرفیت نظری و توانایی نقد ساختارهای سلطه را دارد.
مارکوزه در دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ الهام‌بخش جنبش‌های دانشجویی، ضدجنگ و حقوق مدنی بود و تا پایان عمر خود در مسیر دفاع از آزادی، آگاهی انتقادی و رهایی انسان باقی ماند.
برای مطالعه بیشتر
- مکنتایر، السدایر، سی. هربرت مارکوزه: یک تفسیر و یک جدایی . نیویارک: نشر ویکینک، ۱۹۷۰.
- اسکولمن، ام. شاهد تخیلی، نظریه انتقادی هربرت مارکوزه. نیویارک: نشر فری، ۱۹۸۰.
- شیلدون، گارت وارد. دایره المعارف اندیشه سیاسی. نیویارک:فکت ان فایل، ۲۰۰۱.
